Xuất phát từ nhu cầu của nền kinh tế thị trường cũng như hệ thống pháp lý của mỗi quốc gia, thuật ngữ “kế toán điều tra” đã hình thành và phát triển dần thành một lĩnh vực kế toán riêng biệt. Vậy kế toán điều tra là gì, lịch sử hình thành, cách thức hoạt động và vai trò của nó ra sao, chúng ta hãy cùng tìm hiểu qua bài viết này.
Kế toán điều tra là gì ?
Kế toán điều tra, hay còn gọi là Forensic Acounting – là một hoạt động bắc cầu giữa nghề kiểm toán và nhu cầu phòng chống, phân tích gian lận tài chính. Trong sự phát triển của ngành kế toán, kiểm toán, các vấn đề về gian lận, lừa dối xuất hiện khiến cho nhu cầu về kiểm tra, kiểm soát tăng cao.
Tại Ai Cập cổ đại, thời Pharaoh đã có những người được giao nhiệm vụ trông coi kho vàng, tài sản của Pharaoh. Đó cũng là một hình thức ban đầu của kế toán điều tra. Cho đến những năm 1810, dịch vụ điều tra kế toán mới dần hình thành rõ rệt hơn và người ta dần hình dung cụ thể hơn về hoạt động này.
Bạn quan tâm đến khoá học kế toán? Tìm hiểu ngay khoá học kế toán Hải Phòng
Nguồn gốc hình thành thuật ngữ “Kế toán điều tra” và lĩnh vực kế toán điều tra
Trước khi kế toán điều tra ra đời, nền kinh tế thị trường mới chỉ tồn tại kế toán và kiểm toán. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động, 2 hoạt động này không thể tránh được các vấn đề về pháp lý. Do đó, kế toán điều tra là một phân hệ kế toán được kết hợp từ kế toán, kiểm toán và điều tra gian lận.
Kế toán điều tra được hình thành và xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1817 tại Canada. Tại phiên tòa xét xử Meyer v.Sefton, Tòa án đã thuê một nhân chứng để làm nhiệm vụ xác nhận giá trị bất động sản. Tiếp theo đó, năm 1824, kế toán viên tên là James McClelland tại Scotland đã đăng thông tin để quảng bá về dịch vụ hỗ trợ các vụ án trọng tài liên quan đến lĩnh vực tài chính.
Từ hai dấu mốc trên, thuật ngữ “kế toán điều tra” đã ra đời. Vậy nói chung, khái niệm Kế toán điều tra là gì ? – “Kế toán điều tra” dùng để nói đến việc vận dụng các nguyên tắc, phương pháp kế toán, thủ tục kiểm toán, từ đó khám phá, phát hiện ra các hành vi gian lận, bóc nhãn các tội phạm kinh tế. Đây là hoạt động quan trọng trong công tác tại tòa án kinh tế.
Ở Việt Nam có kế toán điều tra hay không ?
Câu trả lời là có. Tại Việt Nam hiện nay đã xuất hiện kế toán điều tra. Tuy nhiên hoạt động của dịch vụ này chưa được quy định cụ thể trong pháp luật quốc gia, cũng như không có đơn vị cụ thể nào chuyên cung cấp hoặc thông báo, quảng bá công khai về dịch vụ kế toán điều tra.
Mặc dù vậy, hoạt động của kế toán điều tra vẫn được thực hiện bởi các chuyên gia tư vấn trên thị trường, điển hình là các giám định tư pháp tài chính, chuyên gia tư vấn kế toán, kiểm toán,…Các cá nhân và tổ chức thực hiện kế toán điều tra thường hoạt động dựa trên kinh nghiệm và kiến thức tích lũy, cũng như kỹ năng trong lĩnh vực tư pháp, tài chính, kế toán của mình.
Kế toán điều tra đóng vai trò như thế nào trong nền kinh tế ?
Nếu như ở một số quốc gia khác, kế toán điều tra đã khẳng định được vị thế như một phân hệ kế toán đặc biệt thì tại Việt Nam, vai trò của nó vẫn chưa rõ rệt. Tuy nhiên ta có thể nhìn nhận vai trò của kế toán điều tra dưới hai góc độ sau :
- Góc độ bổ trợ pháp lý ( Litigation Support ) : kế toán điều tra sẽ tham gia việc định lượng thiệt hại, bồi thường cũng như các vấn đề về kế toán, kiểm toán, cung cấp bằng chứng trước Tòa án.
- Góc độ điều tra kế toán ( Investigative Accounting ) : kế toán điều tra tham gia chủ yếu vào việc tìm kiếm, thu thập bằng chứng để xây dựng cơ sở bồi thường thiệt hại và các bồi thường khác, ví dụ như bồi thường tai nạn lao động, bồi thường bảo hiểm,…Các vấn đề như tham nhũng, biến thủ công quỹ hay biển thủ tài sản của nhân viên cũng do kế toán điều tra thực hiện.
Vai trò của kế toán điều tra
Ngoài ra, ở một số quốc gia mà kế toán điều tra đang ở giai đoạn mới nảy mầm, kế toán điều tra mới đang được quan tâm dưới góc độ nhu cầu kế toán điều tra. Việt Nam cũng là một quốc gia cần nghiên cứu chuyên sâu hơn về kế toán điều tra là gì.
Các kế toán điều tra thực hiện những hoạt động gì ?
Hiện nay, các điều tra viên cung cấp dịch vụ điều tra tài chính cho cá nhân hoặc tổ chức, doanh nghiệp thường thực hiện các hoạt động hỗ trợ pháp lý dựa trên kinh nghiệm cá nhân nhưng chưa được đào tạo kỹ năng chuyên sâu.
Tại một số đơn vị cung ứng dịch vụ điều tra kế toán, các nhân viên điều tra thực hiện các hoạt động như tìm hiểu, truy vấn các giấy tờ, thông tin, nguồn gốc của các vấn đề gian lận, biển thủ, tham nhũng, giả mạo giấy tờ,…
